CBAM của EU đang gây lo ngại lớn cho ngành thép Trung Quốc và Ấn Độ. Phân tích sâu tác động, xu hướng thị trường và vai trò của các nhà phân phối uy tín như Thép Trần Long.
Ngành Thép Toàn Cầu Đối Mặt Áp Lực Carbon: Trung Quốc và Ấn Độ Cùng Lên Tiếng Phản Đối CBAM của EU
Dù tồn tại nhiều khác biệt và căng thẳng, hai cường quốc châu Á là Trung Quốc và Ấn Độ đã tìm thấy tiếng nói chung trên một mặt trận: phản đối Cơ chế Điều chỉnh Biên giới Carbon (CBAM) của Liên minh châu Âu (EU). Tại các cuộc đàm phán khí hậu của Liên Hợp Quốc gần đây, cả New Delhi và Bắc Kinh đều mạnh mẽ bày tỏ quan ngại sâu sắc về tác động tiềm tàng của chính sách này đối với ngành thép – một trong những lĩnh vực phát thải carbon lớn nhất toàn cầu. Đây là một diễn biến quan trọng, báo hiệu những thay đổi lớn trong bức tranh thương mại thép quốc tế.
CBAM của EU: Cơ Chế Và Mục Tiêu Định Hình Lại Thương Mại
Cơ chế Điều chỉnh Biên giới Carbon (CBAM), dự kiến chính thức có hiệu lực từ ngày 1/1/2026, là một công cụ chính sách môi trường mang tính đột phá của EU. Theo cơ chế này, hàng hóa nhập khẩu vào khối sẽ phải chịu một khoản phí carbon dựa trên giá carbon mà các sản phẩm tương đương sản xuất trong EU phải gánh chịu. Điều kiện duy nhất để được miễn trừ là khi hàng nhập khẩu đã phải chịu một mức giá carbon nhất định tại quốc gia xuất khẩu. Mục tiêu chính của EU khi áp dụng CBAM là ngăn chặn hiện tượng “rò rỉ carbon” (carbon leakage) – tức là tình trạng các doanh nghiệp chuyển hoạt động sản xuất sang những quốc gia có tiêu chuẩn môi trường lỏng lẻo hơn để tránh chi phí carbon. Đồng thời, EU cũng muốn khuyến khích các quốc gia xuất khẩu xây dựng và triển khai hệ thống định giá carbon của riêng mình, từ đó thúc đẩy toàn cầu hướng tới nền kinh tế xanh hơn.
Thương Mại Trở Thành Tâm Điểm Tại Hội Nghị Khí Hậu COP30
Tại Hội nghị Khí hậu COP30 diễn ra tại Brazil vào tháng trước, vấn đề thương mại đã bất ngờ nổi lên như một chủ đề trung tâm, với CBAM là tâm điểm của mọi tranh luận. Một số quốc gia, dẫn đầu là Trung Quốc và Ấn Độ, thậm chí còn đề xuất đưa CBAM vào chương trình nghị sự chính thức của hội nghị. Dù đề xuất này không được chấp thuận, quyết định cuối cùng của COP30 vẫn ghi nhận cam kết quan trọng về việc tăng cường đối thoại thương mại trong các cuộc họp tương lai, vượt ra ngoài khuôn khổ truyền thống của các kỳ COP.
Lập trường của nhóm BASIC
Đại diện cho nhóm BASIC (gồm Brazil, Nam Phi, Ấn Độ và Trung Quốc), Ấn Độ đã đưa ra cảnh báo mạnh mẽ rằng: “Các biện pháp thương mại đơn phương liên quan đến khí hậu có nguy cơ trở thành công cụ bảo hộ… và làm suy yếu hợp tác đa phương.” Tuyên bố này cũng nhấn mạnh yêu cầu các nước phát triển cần đạt mức phát thải ròng bằng 0 sớm hơn, nhằm “giữ gìn không gian carbon công bằng” cho các nước đang phát triển.
Ấn Độ: Thách Thức Lớn Từ Phụ Thuộc Than và Rủi Ro Thị Trường Xuất Khẩu
Ngành thép Ấn Độ đang đứng trước những áp lực đáng kể từ CBAM. Với tổng sản lượng thép thành phẩm đạt 78,4 triệu tấn từ tháng 4 đến tháng 9, chỉ 3,6% trong số đó được dành cho xuất khẩu. Tuy nhiên, các quốc gia châu Âu như Italy, Bỉ, Tây Ban Nha, Đan Mạch, Ba Lan và Bulgaria lại chiếm gần 46% tổng lượng thép xuất khẩu này của Ấn Độ. Điều này cho thấy sự phụ thuộc đáng kể vào thị trường EU đối với một phần quan trọng trong kênh phân phối của Ấn Độ.
Mức phát thải cao và chi phí dự kiến
Thách thức lớn nhất đối với Ấn Độ là sự phụ thuộc nặng nề vào than trong quá trình sản xuất thép. Nước này phát thải tới 2,55 tấn CO₂ cho mỗi tấn thép thô, cao hơn 31% so với mức trung bình toàn cầu. Tỷ lệ phát thải cao này sẽ khiến các nhà sản xuất thép Ấn Độ như Tata Steel và Jindal Stainless gặp bất lợi lớn khi CBAM có hiệu lực.
Theo ước tính của ông Swastik Das, chuyên gia phân tích chuỗi cung ứng tại Rystad Energy, thép Ấn Độ có thể phải đối mặt với mức phạt khoảng 290 USD/tấn vào năm 2026 – một con số gấp 13 lần so với Hàn Quốc. Khoản chênh lệch chi phí này lập tức đặt thép Ấn Độ vào thế bất lợi so với các nhà cung cấp từ các nước thứ ba khác và ngay cả các nhà máy trong EU. Ông Das dự báo rằng dù xuất khẩu có thể không sụp đổ ngay lập tức, nhưng “khi khoản thanh toán CBAM bắt đầu từ năm 2026, người mua EU sẽ đánh giá lại nguồn cung, và biến động là điều khó tránh.”
Giải pháp và triển vọng thị trường
Nhận thức được tình hình, các nhà sản xuất thép Ấn Độ đã bắt đầu triển khai các biện pháp cắt giảm phát thải, dù còn hạn chế. Tata Steel đang đầu tư gần 300 triệu USD vào việc xây dựng lò hồ quang điện (EAF) sử dụng thép phế liệu với công suất 750.000 tấn/năm tại bang Punjab. Tương tự, JSW Steel đang xây dựng một nhà máy thép xanh công suất 4 triệu tấn/năm tại bang Maharashtra. Tuy nhiên, Viện Nghiên cứu Thương mại Toàn cầu (GTRI) trong báo cáo tháng 9 đã cảnh báo rằng “Ấn Độ chưa cải thiện đáng kể mức độ sẵn sàng cho CBAM… Không có sáng kiến chính sách lớn nào được triển khai để hỗ trợ nâng cao năng lực hoặc trợ cấp chi phí tuân thủ.” Báo cáo cũng chỉ ra rằng xuất khẩu nhôm của Ấn Độ sang châu Âu, trị giá 950 triệu USD trong năm tài chính kết thúc tháng 3/2025, cũng đối mặt rủi ro tương tự.
Triển vọng xuất khẩu sang châu Âu ảm đạm có thể buộc các doanh nghiệp thép Ấn Độ phải dịch chuyển thị trường sang khu vực Đông Nam Á, Đài Loan, Nhật Bản và Trung Đông. Tuy nhiên, điều này cũng đồng nghĩa với việc các thị trường này sẽ trở nên cạnh tranh hơn khi các nhà sản xuất địa phương và những nước bị hạn chế tại EU cũng chuyển hướng. Chuyên gia Satyadeep Jain từ Ambit nhận định rằng ngành thép Ấn Độ có thể mất khoảng 500 triệu USD doanh thu mỗi năm kể từ năm tới và buộc phải giảm giá để giữ khách hàng châu Âu hoặc chấp nhận mức giá thấp hơn ở các thị trường thay thế.
Trong bối cảnh thị trường thép toàn cầu đang biến động mạnh mẽ do các chính sách như CBAM, việc đảm bảo nguồn cung ổn định và đúng chủng loại trở thành ưu tiên hàng đầu cho các dự án xây dựng và công nghiệp. Tại Việt Nam, các tổng thầu, chủ đầu tư và nhà máy có thể tìm thấy sự an tâm từ những nhà phân phối thép uy tín như Thép Trần Long. Với lợi thế tồn kho lớn, khả năng giao hàng nhanh chóng và kinh nghiệm tư vấn kỹ thuật chuyên sâu (được thành lập từ 2009, trụ sở tại 358 Ngô Gia Tự – Long Biên – Hà Nội và kho bãi lớn tại Đông Anh), Thép Trần Long chuyên cung ứng thép hình, thép tấm, thép kết cấu công nghiệp, giúp giảm thiểu rủi ro cho khách hàng trong bối cảnh thị trường phức tạp này.
Trung Quốc: Gã Khổng Lồ Thép Với Mục Tiêu Khử Carbon Chậm Chạp
Trung Quốc, quốc gia sản xuất hơn một nửa lượng thép của thế giới, cũng là nhà cung cấp thép lớn nhất cho EU. Trong năm 2024, Trung Quốc đã xuất khẩu lượng hàng sắt thép trị giá 12,5 tỷ euro (tương đương 14,5 tỷ USD) sang EU, chiếm khoảng 37,3% tổng kim ngạch nhập khẩu thép của khối này. Điều này cho thấy một mối quan hệ thương mại thép sâu rộng nhưng cũng đầy thách thức.
Áp lực từ EU và thách thức khử carbon
Hiện tại, thép Trung Quốc đã phải chịu thuế chống bán phá giá từ EU kể từ tháng 10, với lý do dư thừa công suất và dòng hàng giá rẻ gây suy yếu các nhà sản xuất nội khối. CBAM sẽ càng làm gia tăng áp lực này.
Về mặt khử carbon, Trung Quốc đã đặt mục tiêu nâng tỷ lệ sản lượng luyện bằng lò hồ quang điện (EAF) lên 15% vào năm 2025. Tuy nhiên, trên thực tế, tỷ lệ này đã đứng yên quanh mức 10% trong hơn một thập kỷ qua, theo báo cáo tháng 7 của Trung tâm Năng lượng và Không khí Sạch. Nếu không đạt được mục tiêu này, lượng CO₂ phát thải của Trung Quốc có thể tăng thêm hơn 160 triệu tấn – một con số gần tương đương với toàn bộ dấu chân carbon của ngành thép EU.
Tác động kinh tế và chiến lược ngoại giao
Dù vậy, mối lo ngại của Trung Quốc về CBAM dường như mang nhiều tính chất ngoại giao hơn là kinh tế thuần túy. Một nghiên cứu được công bố vào tháng 6 trên tạp chí Carbon Management cho thấy GDP của Trung Quốc chỉ dự kiến giảm 0,01% do CBAM trong năm 2026. Về dài hạn, Trung Quốc có thể chuyển tới 30% lượng xi măng xuất khẩu sang các thị trường ngoài EU vào năm 2034 để giảm thiểu tác động. Các ngành có phát thải thấp hơn như nông nghiệp, lâm nghiệp và chăn nuôi được dự báo sẽ tăng xuất khẩu sang EU.
Lập trường phản đối CBAM của Trung Quốc cũng gắn liền với nỗ lực thể hiện vai trò bảo vệ thương mại toàn cầu, mặc dù nước này đồng thời áp dụng các biện pháp kiểm soát xuất khẩu đối với các mặt hàng chiến lược như đất hiếm và pin lithium-ion. Ông Lý Cao, Trưởng đoàn Trung Quốc tại COP30, đã khẳng định rằng các quốc gia cần tránh những tác động tiêu cực từ “chủ nghĩa đơn phương địa chính trị hay bảo hộ.”
Mối quan hệ thương mại giữa EU và Trung Quốc cũng không thiếu căng thẳng khác. EU đã áp thuế nhập khẩu lên tới 45% đối với xe điện sản xuất tại Trung Quốc từ năm 2024, và Bắc Kinh đã đáp trả bằng thuế đối với rượu cognac Pháp. Điều này cho thấy CBAM chỉ là một phần trong bức tranh phức tạp của chính sách thương mại và địa chính trị.
Đối với các nhà thầu và chủ đầu tư tại Việt Nam, việc theo dõi sát sao những biến động trong chính sách thương mại quốc tế và xu hướng cung ứng thép là vô cùng quan trọng. Với sứ mệnh cung ứng thép đúng chủng loại, đúng tiến độ và giảm rủi ro, Thép Trần Long, với giá trị cốt lõi là Uy tín – Linh hoạt – Sòng phẳng – Hiệu quả – Tích lũy giá trị, luôn nỗ lực duy trì tồn kho lớn và hiểu sâu thị trường nguyên liệu để đảm bảo nguồn cung liên tục và ổn định. Điều này đặc biệt có ý nghĩa khi thị trường thép toàn cầu chứng kiến sự dịch chuyển cung – cầu từ các cường quốc sản xuất.
Khó Khăn Chung Trong Lộ Trình Xanh Hóa Ngành Thép Toàn Cầu
Việc khử carbon trong ngành thép là một thách thức vô cùng lớn, không chỉ riêng với Trung Quốc và Ấn Độ mà còn đối với toàn bộ ngành công nghiệp thép toàn cầu. Một phần nguyên nhân đến từ yêu cầu nhiệt độ cực cao trong các quy trình sản xuất thép và chi phí khổng lồ của các giải pháp năng lượng phi hóa thạch thay thế. Tuy nhiên, lộ trình tiến tới phát thải ròng bằng 0 vẫn được xác định rõ ràng, tập trung vào các giải pháp như điện khí hóa quy trình sản xuất, sử dụng hydro xanh làm nhiên liệu, tăng cường tái chế thép và triển khai các công nghệ thu giữ carbon tiên tiến.
Triển Vọng Thị Trường Thép Toàn Cầu và Tác Động Lan Tỏa
CBAM không chỉ ảnh hưởng đến các mối quan hệ thương mại giữa EU với Trung Quốc và Ấn Độ mà còn tạo ra hiệu ứng domino trên thị trường thép toàn cầu. Ông Pierre Leturcq, Giám đốc chương trình Thách thức Toàn cầu của Viện Chính sách Môi trường châu Âu, nhận định rằng “Châu Phi và khu vực MENA mới là nơi chịu tác động lan tỏa lớn nhất.” Điều này cho thấy, dù Trung Quốc có thể không phải là mục tiêu chính của CBAM về mặt kinh tế, nhưng việc tận dụng không gian ngoại giao để phản đối chính sách này là một chiến lược khôn khéo.
Sự thay đổi trong dòng chảy thương mại thép là điều khó tránh khỏi. Khi các doanh nghiệp Ấn Độ buộc phải tìm kiếm thị trường thay thế ở Đông Nam Á, Đài Loan, Nhật Bản và Trung Đông, áp lực cạnh tranh tại các khu vực này sẽ tăng lên đáng kể. Các nhà sản xuất trong khu vực và những nước bị hạn chế tại EU cũng sẽ chuyển hướng, tạo ra một bức tranh thị trường thép toàn cầu ngày càng phức tạp và đòi hỏi sự thích nghi linh hoạt từ tất cả các bên tham gia.
Đối với các nhà thầu, chủ đầu tư, và nhà máy công nghiệp trên toàn quốc, việc có một đối tác phân phối thép uy tín với khả năng cung ứng thép đúng chủng loại, đúng tiến độ là yếu tố sống còn. Thép Trần Long, với cam kết Uy tín – Linh hoạt – Sòng phẳng – Hiệu quả – Tích lũy giá trị, luôn đặt khách hàng làm trọng tâm. Sự thấu hiểu sâu sắc thị trường nguyên liệu và kinh nghiệm dày dặn (thành lập năm 2009) giúp Thép Trần Long không chỉ cung cấp thép hình, thép tấm, thép kết cấu công nghiệp chất lượng mà còn đồng hành cùng khách hàng vượt qua những thách thức của thị trường thép biến động, đảm bảo tiến độ và chất lượng cho mọi dự án.
